ТІЛДІ ЗЕРТТЕУДІҢ СИНЕРГЕТИКАЛЫҚ МҮМКІНДІКТЕРІ

Парадигмалық призмаға сәйкес лингвистиканың ғылым ретінде қалыптасуы мен дамуы дәстүрлі түрде салыстырмалы-тарихи, жүйелік-құрылымдық бағыттармен байланыстырылады. Соңғы жылдары тіл мен сөйлеу антропоөзектік аспектіде қарастырылып келе жатқаны белгілі. Жалпы ғылыми эволюцияның синергетикалық платформаға өтуі лингвистикалық нысаналарды зерттеудің өзгеше әдіснамасын талап етеді. Әлемдік лингвистикада синергетиканың әдіснамалық мүмкіндіктерін тілтанымдық зерттеулер үшін қолдану тәжірибеге еніп, тілді және оның ішкі қабаттарын (фонетика, сөзжасам, лексикология, сөйлем, мәтін, дискурс, аударма және т.б.) синергетикалық жүйе ретінде дәлелдеуге ұмтылыстар жасалуда. Осы бағыттағы тілтанымдық ізденістердің нәтижесі лингвистиканың жаңа тармағы – тіл синергетикасының / лингвосинергетиканың қалыптасуына ықпал етті. Тіл синергетикасы – ұлттық тілдің эволюциясын, дамуын, ашық сипатын, ондағы динамикалық үдерістерді талдаудың және модельдеудің әдіснамалық платформасы. Қазақ тілін зерттеудің жаңа ғылыми бағыты ретінде тіл синергетикасын қалыптастыру қазақ тілтанымының әлемдік лингвистиканың ғылыми тенденцияларына сәйкес дамуына мүмкіндік береді. 

Мақалада «тіл – синергетикалық жүйе» тұжырымдамасының негізін дәйектеу мақсатында әлемдік лингвистикадағы синергетикалық бағыттың қалыптасуы, алғашқы ізденістер мен нәтижелер талданады.  

1. Герман И.А. Лингвосинергетика: Монография. – Барнаул: Изд-во Алтайской академии экономики и права, 2000. – 168 с.

2. Буданов В.Г. Синергетика: мировоззрение, методология, наука // Экономические стратегии. – 2020. – №5(79). – С.48-56.

3. Манкеева Ж. Қазақ сөзінің синергиясы. – Алматы: Қазақ университеті, 2021. – 272 б.

4. Гумбольдт В. Язык и философия культуры. – Москва: Прогресс, 1985. – 450 с.

5. Кузьмина Н.А. Язык синергетики и синергетика языка // Вестник Омского университета. – №3. – 2004. – С. 3844. Караулов Ю.Н. Эволюция, система и общерусский языковой тип // Караулов Ю.Н. Русистика сегодня: язык: система и её функционирование. – Москва, 1988. – 221 c.

6. Ейгер Г.В. Язык и синергетика // Вісник Харківського університету. – №373. – 1992.– C. 131-137. Піхтовнікова Л.С. Синергія стилю байки: німецька віршована байка: Монографія. – Харків: Бізнес Інформ, 1999. – 220 c.

7. Домброван Т.И. Лингвосинергетика – новое направление филологических студий // Науковий вісник ДДПУ імені І. Франка. Серія «Філологічні науки». – №6. – 2016. – C. 50-56.

8. Пищальникова В. А. История и теория психолингвистики. // Этнопсихолингвистика. – Ч.2. – М., 2007. – С. 117.

9. Domrovan T. An Introduction to Linguistic Synergetics. – Cambridge Scholars Publisher, 2018. – 142 p.

10. Еникеева С.М. Фрактальность микросистем словообразования (на материале английского языка) // Studia Linguistica. Язык в логике времени: Наследие, традиции, перспективы. – Вып.ХХ. – С.-Пб.: Политехника-сервис, 2011. – С. 107-118.

11. Бронник Л.В. Понятие аттрактора и лингвистическая теория: о трудностях интеграции научного знания (на примере дискурсивного акта) // Вестник Челябинского государственного университета. Серия «Филология. Искусствоведение». – 2009. – №43 (181). – Вып. 39. – С. 21-26.

12. Ганеев Б.Т. Порядок и хаос в языке // Мир науки, культуры, образования. – 2020. – №6 (85). – C. 698-701.

13. Мильруд Р.П., Карамнов А.С. Феномен языкового хаоса во взаимодействии германских и славянских языков // Международный диалог: восток-запад: (культура, славянство и экономика. Сборник трудов. – Свети Николе: Международный славянский институт имени Г.Р. Державина, 2011. – C. 126-130.

14. Сыздық Р. Тілдік норма және оның қалыптануы (кодификациясы). – Астана: Елорда, 2001. – 230 б.

15. Уәли Н. Қазақ сөз мәдениетiнiң теориялық негiздерi: филол. ғыл. док. ...дис. – Алматы, 2007. – 330 б.

16. Герман И.А., Пищальникова В.А. Введение в лингвосинергетику: монография. – Барнаул: Изд-во Алтайского унта, 1999. – 129 c.

17. Некоркин В.И. Лекции по основам теории колебаний. – Нижний Новгород, 2012. – 311 с.

18. Пихтовникова Л.С. Прагмастилистика дискурса в свете лингвосинергетической парадигмы // Когниция, коммуникация, дискурс. – №13. – 2016.– C. 114-130.